Willum Þór Þórsson, heilbrigðisráðherra í samstarfi við dómsmálaráðherra, hafa tekið höndum saman í að tryggja brotaþolum kynferðisofbeldis viðeigandi stuðning hjá sálfræðingi að lokinni skýrslutöku hjá lögreglu. Meðfram því á að stuðla að aukinni samvinnu lögreglu og heilbrigðiskerfisins um þjónustu vegna kynferðisofbeldis í samræmi við tillögur starfshóps um forvarnir og vitundarvakningu gegn kynbundnu ofbeldi. Framangreint er ein af áherslum ríkisstjórnarinnar og einnig kemur þetta fram í aðgerðaráætlun um bætta meðferð kynferðisbrota í réttarvörslukerfinu sem gildir til lok árs 2022. Þar segir að tryggja þurfi brotaþolum viðeigandi stuðning innan kerfisins, s.s. sálfræðimeðferð innan heilbrigðiskerfisins eða önnur úrræði óháð búsetu og efnahag, meðal annars eftir skýrslutöku hjá lögreglu. 

Reglubundið samráð

Dómsmálaráðherra mun síðan styrkja reglubundið samráð lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu og starfsmanna neyðarmóttöku og áfallateymis LSH um þjónustu við brotaþola kynferðisofbeldis. Það felur m.a. í sér hvernig lögregla skuli standa að tilvísun sem tryggir brotaþolum stuðningsviðtal sálfræðings að lokinni skýrslutöku og tryggja þar með rétta miðlun upplýsinga um meðferð mála innan réttarvörslukerfisins til brotaþola.

Þjónustumiðstöðvar fyrir þolendur ofbeldis

Þá hefur félags- og vinnumarkaðsráðherra, í samvinnu við heilbrigðisráðherra og dómsmálaráðherra, ákveðið að ráðast í greiningu á þjónustumiðstöðvum fyrir þolendur ofbeldis. Kortlögð verður aðkoma, hlutverk og ábyrgð ráðuneyta, sveitarfélaga og annarra hagsmunaaðila, einkum þolendasamtaka að rekstri þeirra og leggja á að því drög að fyrirkomulagi til framtíðar. Vinnan hefur það markmið að finna hentugustu leiðina til að tryggja framtíðarstarfsemi þolendamiðstöðva á Íslandi, bæði út frá skiptingu verkefna milli ráðuneyta og stjórnsýslustiga og við að móta stefnu um aðkomu lögreglunnar að þjónustumiðstöðvum. Einnig verður tekin inn í vinnuna samræming við verklag lögreglu í heimilisofbeldismálum sem og við rannsókn á öðrum ofbeldisbrotum. Þá hefur verið ákveðið að veita lögregluembættum sem hafa beina aðkomu að stjórnun þjónustumiðstöðva 18 millj. kr. styrk til að þróa áfram þverfaglegt og svæðisbundið samstarf í því skyni að efla stuðning og vernd brotaþola en það er í samræmi við ákvæði Istanbúlsamningsins. Embættunum er svo falið að veita nauðsynlega aðstoð við greiningu á framtíðarfyrirkomulagi þjónustumiðstöðva og huga að því að samræma og kynna starfsemi miðstöðvanna með það fyrir augum að samræma og kynna starfsemina út um allt land. 

Aðgerðir í þágu þolenda og samstarf milli stofnana

Í Samráðsgátt Stjórnvalda þann 21. desember síðastliðinn birtust áform um fyrirhugað lagafrumvarp frá heilbrigðisráðuneytinu um að lögfesta skýra heimild fyrir heilbrigðisstarfsmenn til að upplýsa lögreglu um heimilisofbeldismál sem rata inn á borð heilbrigðisstarfsmanna að höfðu samráði við þolanda og til að miðla nauðsynlegum upplýsingum til lögreglu í málum vegna sérstaklega hættulegra einstaklinga. Þar kemur einnig fram að ef um ítrekaðar komur vegna heimilisofbeldis á heilbrigðisstofnun er að ræða, ef ófrísk kona kemur á heilbrigðisstofnun í kjölfar heimilisofbeldis og/eða ef þolandi greinir frá því að hafa verið tekinn kyrkingartaki í tengslum við heimilisofbeldi myndi samræmt verklag heilbrigðisstofnana vegna móttöku þolenda heimilisofbeldis virkjast og lögregla þegar í stað upplýst um málið að höfðu samráði við þolanda. Það er mikilvægt að slíkt samráð sé til staðar svo það verði ekki fælandi fyrir þolendur að leita sér heilbrigðisþjónustu og að heilbrigðisstarfsmenn líti ekki á það sem þvingun því rannsóknir hafa sýnt fram á að skyldutilkynning er slæm ef hún er ekki í samráði við sjúklinginn bæði fyrir þolanda og heilbrigðisstarfsmanninn. Miðlun þeirra upplýsinga færi þá fram á lokuðum fundum í formi þverfaglegs samráðs og að frumkvæði lögreglu. Þetta er almannaheillamál og mikilvægt skref því samkvæmt 2. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu þá ber okkur að vernda rétt hvers manns til lífs með lögum. 

Eins og staðan er í dag þá eru heilbrigðisstarfsmenn bundnir fyllstu þagmælsku samkvæmt lögum um heilbrigðisstarfsmenn og mega aðeins víkja frá þagnaskyldunni vegna brýnnar nauðsynjar, á grundvelli samþykkis sjúklings eða ákvæðum annarra laga líkt og barnaverndarlaga o.þ.h. Skilyrðið um þessa brýnu nauðsyn getur talist uppfyllt í heimilisofbeldismálum en það hefur reynst vera mjög matskennt og ekki til þess fallið að hagur og öryggi þolenda sé í forgrunni. Án lagabreytingar geta lög og reglur hvað varðar þagnarskyldu hamlað framgangi mála hjá lögreglu og jafnvel komið í veg fyrir að þolandi fái viðunandi aðstoð í réttarkerfinu og réttar upplýsingar um réttarstöðu sína. 

Undirrituð lagði fram þingsályktunartillögu á haustþinginu þar sem dómsmálaráðherra yrði falið að setja á fót starfshóp sem myndi móta tillögur um bætt verklag um miðlun upplýsinga um heimilisofbeldismál á milli kerfa barnaverndaryfirvalda, félagsþjónustu sveitarfélaga, heilbrigðisstofnana, skóla og lögregluembætta. Starfshópnum verði m.a. falið að móta tillögur um rýmri lagaheimildir til miðlunar upplýsinga um heimilisofbeldi milli félagsmálayfirvalda, heilbrigðisyfirvalda, menntamálayfirvalda og lögreglu og koma á fót samstarfsvettvangi stjórnvalda. Fyrirhugað frumvarp er fagnaðarefni í þessu samhengi, skýrt og mikilvægt skref í rétta átt til að tryggja öryggi þolenda heimilisofbeldis og þeirra barna sem verða fyrir áhrifum þess.

Með framangreindum aðgerðum er markmiðið að tryggja sem jafnast aðgengi þolenda að stuðningi og heilbrigðisþjónustu, óháð búsetu, efnahag eða öðrum aðstæðum. Þá hefur einnig verið lagt til að  ráðist verði í vinnu á skipulagðri fræðslu fyrir heilbrigðisstarfsfólk og það er yfirleitt einstaklingarnir sem  fyrst mæta  þolendum eftir ofbeldi. Lengi hefur verið kallað eftir skýrum aðgerðum í þessum málaflokki og því mikið fagnaðarefni að við séum að sjá breytingar og alvöru aðgerðir í þágu þolenda. Okkur ber að tryggja faglega og trausta þjónustu við þolendur og með þeim hætti að þeir upplifi raunverulega og trygga  aðstoð eftir áfallið því þarna er um einstaklinga að ræða þar sem traust þeirra hefur verið brotið með mjög grófum hætti. Þessar aðgerðir eru sannarlega þáttur í því að tryggja öryggi og þjónustu við þolendur heimilisofbeldis.

Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir, þingmaður Framsóknar í Suðurkjördæmi

Þann 22. júlí s.l. birtist frétt á vef Heilbrigðisráðuneytisins þess efnis að tilboð Húsheildar ehf. í byggingu hjúkrunarheimilis á Höfn hefði verið samþykkt af heilbrigðisráðuneyti, fjármála- og efnahagsráðuneyti og Sveitarfélaginu Hornafirði.

Með þessari samþykkt hefur markverðum áfanga verið náð í sambandi við framkvæmd þessa, sem heimamenn hafa barist fyrir um árabil og er svo sannarlega ástæða til að fagna því.

Eigi að síður leiðir það hugann aftur í tímann og ástæða til að rifja upp nokkur atriði í því sambandi.

• Núverandi hjúkrunarheimili var formlega vígt og tekið í notkun þann 28. nóvember 1996.  Þann dag birtist grein í Eystrahorni eftir Gísla Sverri Árnason, forseta bæjarstjórnar Hornafjarðar, þar sem m.a. sagði:  „ Að lokum er rétt að nefna að eins og fólk rekur minni til er bygging sú sem nú er risin aðeins fyrri áfangi af tveimur.  Því þarf að undirbúa sem fyrst tillögur Austur-Skaftfellinga um það hvernig staðið verði að fullnaðarhönnun og byggingu síðari áfanga.“

• Óhætt er að fullyrða að alla tíð síðan hafa starfandi bæjarstjórnir á hverjum tíma barist fyrir þessu verkefni.  Hægt hefur miðað og það voru því gleðitíðindi í maí 2018 þegar þáverandi heilbrigðisráðherra, Svandís Svavarsdóttir, undirritaði samkomulag við Sveitarfélagið Hornafjörð „um byggingu nýs hjúkrunarheimilis og breytingu á hlutanúverandi hjúkrunarrýmis“  eins og segir í umræddu samkomulagi.

• Í samkomulaginu var kveðið á um hönnunarsamkeppni um bygginguna og fór sú vinna fljótlega af stað.    Rösku ári seinna, fimmtudaginn 20. júní 2019 voru kynntar niðurstöður úr hönnunarsamkeppni um hjúkrunarheimilið í Nýheimum á Höfn.  Alls bárust sautján tillögur.  Niðurstaða dómnefndar var að tillaga BASALT arkitekta og EFLU verkfræðistofu hlytu fyrstu verðlaun.  Í frétt um kynningu þessa segir í lok hennar: „Stefnt er að útboð á verklegum framkvæmdum verði auglýst í byrjun árs 2020 og heimilið verði tekið í notkun 2021.“ 

• Þessi ósk rættist hins vegar ekki.  Framkvæmdasýsla ríkisins auglýsti loks útboð á framkvæmdinni  sumarið 2021 og voru tilboð opnuð þann 7. september 2021.  Tvö tilboð bárust.  Ístak hf. bauð kr. 2.139 þúsund, en Húsheild ehf. kr. 1.860 þúsund.  Kostnaðaráætlun Framkvæmdasýslu var kr.1.569 þúsund og var því lægra tilboðið l8,5% hærra en kostnaðaráætlun.   Þann 15. október 2021 tók Framkvæmdasýslan ákvörðun um að hafna báðum tilboðum að höfðu samráði við heilbrigðis- og fjármálaráðuneyti. Í frétt RUV þann 27.október 2021 segir :  „Bæjarstjórn á Hornafirði er ekki sátt við það og samþykkti bókun þar sem afstaða ríkisins er hörmuð.  Verkefnið hafi dregist fram úr hófi og á sama tíma hafi byggingarkostnaður hækkað verulega.  Sveitarfélagið hafi nú þegar greitt tæpar 200 milljónir í undirbúning.  Þess er vænst að Framkvæmdasýsla ríkisins skoði hvaða leiðir séu færar án þess að bjóða þurfi út framkvæmdina á ný.  Bæjarstjórn skorar á þingmenn og ráðherra Suðurkjördæmis að styðja Sveitarfélagið Hornafjörð í að framkvæmdin hljóti framgöngu án frekari tafa.“ 

• Tíminn leið.  Mikillar óþolinmæði og óánægju hefur gætt meðal íbúa  og heimilisfólk á hjúkrunarheimilinu tók sig til og mótmælti með reglubundnum hætti og krafðist framkvæmda.    Það var loks þann 8 júlí s.l. að opnuð voru að nýju tilboð  í framkvæmdir við Hjúkrunarheimili á Höfn.  Eitt tilboð barst.  Húsheild ehf. bauð kr.2.080 þúsund, en kostnaðaráætlun Framkvæmdasýslu ríkisins var kr. 1.892 þús.  Tilboðið var þannig 9,9% yfir kostnaðaráætlun.    Það var loks þann 22.júlí s.l. sem frétt birtist á vef Stjórnarráðs Íslands um að heilbrigðisráðuneytið, fjármála- og efnahagsráðuneytið og Sveitarfélagið Hornafjörður hefðu samþykkt að taka tilboði Húsheildar ehf. . „ Miðað er við að framkvæmdir hefjist á haustmánuðum 2022 og heimilið verði tekið í notkun árið 2024“ eins og segir í umræddri frétt.

Veltum nú aðeins fyrir okkur hvernig fjárhæðirnar sem um ræðir hafa þróast á þessum langa meðgöngutíma.

Þegar tilboðum var hafnað í október 2021 var það á þeim forsendum að vinna þyrfti að breytingum á hönnun sem gætu leitt til lækkunar byggingarkostnaðar.   Ekki verður séð af ofangreindum staðreyndum að það hafi borið árangur.

Niðurstaðan er að það tilboð sem nú er búið að samþykkja er 220  milljón krónum hærra en fyrra tilboð.  Sé fyrra tilboð Húsheildar ehf. framreiknað með byggingarvísitölu er það eigi að síður 77 milljónum hærra.

Athygli vekur líka að nú hækkar kostnaðaráætlun Framkvæmdasýslu um 20,56% á sama tíma og byggingarvísitala hækkar um 7.69%.  Er óeðlilegt að spurt sé.  Hvar er sparnaðurinn ?

Á fundi Bæjarstjórnar Hornafjarðar þann 18. ágúst s.l. vakti Ásgerður K. Gylfadóttir, bæjarfulltrúi athygli á þessu og hve mikil þessi hækkun væri.  Þetta kostnaði sveitarfélagið um 50 milljón krónum meira nú en ef tilboði Húsheildar frá september 2021 hefði verið tekið.

Niðurstaðan er sorglegt dæmi um  sóun á peningum almennings og tíma sem betur hefði verið nýttur framkvæmda.

Er hugsanlegt að einhverjir í hinni opinberu stjórnsýslu Framkvæmdasýslunnar, heilbrigðisráðuneytisins eða fjármála- og efnahagsráðuneytisins séu stoltir af árangrinum ?   Spyr sá sem ekki veit.

Höfn, 20. ágúst 2022. Hermann Hansson.

Grein höfundar birtist í Eystrahorni 25. ágúst 2022.